Natuur herstelt na vertrek van damherten en begrazingstop
De natuur in de Amsterdamse Waterleidingduinen en het Nationaal Park Zuid-Kennemerland heeft lang geleden onder overbegrazing door damherten. Nu de damherten zijn vertrokken, onderzoeken verschillende organisaties hoe de natuur daar weer opkrabbelt. De eerste resultaten tonen aan: zonder de herten gaat het herstel vooruit.
Sinds 2019 hebben onderzoekers van drinkwaterbedrijf PWN, de Universiteit van Amsterdam, Waternet, Stichting Bargerveen en de Vlinderstichting 23 ‘exclosures’ opgezet in het gebied, afgebakende zones waar damherten, paarden en runderen niet kunnen grazen. Deze afzettingen vormen een bescherming voor de duingraslanden, duinvalleien en struikgewassen. Het doel van het onderzoek? Zien hoe het duinecosysteem zich ontwikkelt zonder grazende dieren.
Eerste resultaten
Het onderzoek is nu halverwege. Uit de eerste geanalyseerde resultaten blijkt dat er verschillen zijn tussen de twee gebieden. In het Nationaal Park Zuid-Kennemerland – waar altijd veel minder overbegrazing is geweest – zien de onderzoekers dat de begrazingstop niet tot voordelen leidt. In de afgezette gebieden is vooral verruiging te zien door de toename van de vegetatiehoogte.
Anders is dat in de Amsterdamse Waterleidingduinen; daar hebben de afgezette gebieden een duidelijk effect op het aantal plantensoorten. Volgens de onderzoekers groeien er meer karakteristieke plantensoorten, zoals (duin)paardenbloem, valse salie, echt bitterkruid, wilde kardinaalsmuts en driedistel. Daarnaast nemen de hoogte van de vegetatie en het bloemaanbod toe. In de gebieden waar de damherten wel nog mogen grazen is dat niet het geval.
Dieren reageren trager
In tegenstelling tot bloemen en planten lijken dieren, zoals mieren en veldsprinkhanen, trager te reageren op de afwezigheid van grazers. De onderzoekers denken wel te weten hoe dat komt: “Dieren hebben – anders dan planten – geen strategieën om op een plek te overleven wanneer de omstandigheden tijdelijk ongunstig zijn. Daarom moeten dieren de relatief kleine, herstellende delen opnieuw koloniseren.”
Zeker in de Amsterdamse Waterleidingduinen gaat dat niet zo gemakkelijk volgens de onderzoekers. “Dieren moeten vanuit minder zwaar begraasde gebieden relatief grote afstanden afleggen. Zeker voor de zeldzamere en minder mobiele diersoorten, die vaak in kleinere groepen leven, kost dat tijd.”
Bloembezoekers, zoals vlinders, hommels en bijen, vormen dan weer een uitzondering op de regel. Toename van het bloemaanbod heeft een positief effect op de aanwezigheid van bloemafhankelijke insectensoorten, zien de onderzoekers.
Verschil in herstel biodiversiteit
Dat de Amsterdamse Waterleidingduinen en het Nationaal Park Zuid-Kennemerland verschillen als het aankomt op herstel in biodiversiteit, schrijven de onderzoekers toe aan verschillen in bodemkwaliteit, de weersomstandigheden en het verloop van de begrazingsintensiteit van damherten. De damherten in de Amsterdamse Waterleidingduinen worden bijvoorbeeld sinds 2016 beheerd, waardoor ook buiten de exclosures de graasdruk langzaam afneemt.
De onderzoekers stellen halverwege het onderzoek dat het duinecosysteem zich deels snel en deels langzaam herstelt, na het wegnemen van de overbegrazing door damherten. “We zien duidelijk dat het ecosysteem en de biodiversiteit in de Amsterdamse Waterleidingduinen onder druk hebben gestaan door de intensieve damhertenbegrazing, maar dat deze daarna als het ware weer ’terugveren’.” In het Nationaal Park Zuid-Kennemerland, waar damherten niet intensief begraasd hebben, heeft het plaatsen van exclosures dan ook een veel minder groot effect.
Na deze eerste resultaten gaat het onderzoek gewoon door. Aan het eind van 2024 willen de onderzoekers ook de bodem en de daarin aanwezige bacteriën en schimmels, en de dieren die op de bodem leven als onderdeel van de voedselketen analyseren. En met speciale opstellingen de stikstofdepositie op een aantal locaties meten ‘zodat we de effecten van begrazing op het duinecosysteem nog beter gaan begrijpen’.
