Stilgehouden.nl

Was de totale escalatie van hooliganrellen in het AZ-stadion een ‘cocktail van fuck ups’?

Bron

Na een enorme geweldsexplosie in het stadion van AZ rijst de vraag hoe de ooit keurige familieclub zo kon afglijden. Uit gesprekken met betrokkenen wordt duidelijk dat er al veel langer onrust is onder supporters. De club lijkt er weinig raad mee te weten. Een reconstructie van de nu al beruchte avond tegen West Ham United. 

Vanaf de A9 glimt ze je tegemoet. Het Alkmaarse stadion met haar horizontale zwart-witte strepen en stalen dak. Al zeventien jaar het huis van AZ-supporters van jong tot oud. Maar het gaat daar vorige week donderdag tijdens de halve finale van de Conference League helemaal mis

De escalatie

“Schaam je kapot”, scanderen de duizenden mensen die avond naar het kleine groepje hooligans dat zich misdraagt. Een van de supporters is Arjen Boin. De veiligheidsexpert zit toevallig op hoofdtribune is vooraf al ‘heel benieuwd hoe AZ dit gaat organiseren’. 

Bij hem in het vak zijn ook tweehonderd plekken bezet door genodigden van UEFA zoals familieleden en sponsoren, maar ook fanatieke Engelse supporters. Die groep zit vlak bij de harde kern van AZ – de Benside. 

De spanning is te voelen, beschrijft Boin, die onderzoek doet naar de veiligheid binnen publieke instituties. Als het er voor AZ in de zeventigste minuut niet meer zo gunstig uitziet, gaan de Engelsen staan, draaien zich om en beginnen te zingen.

“Zoals bij een overwinning. Een paar fans van AZ in mijn buurt werden daar al heel opgewonden van en wilden die lui te lijf gaan.” Volgens Boin een ‘signaal’ dat er onrust is, maar beveiligers ziet hij niet.

Anderen vertellen dat er dan ook al met bier is gegooid en hoe groepjes hooligans de hele laatste fase van de wedstrijd probeerden naar het vak van de Engelsen te komen. Als West Ham-supporters een ‘eigen’ vlag ophangen in het vak, een vermeende doodzonde binnen de hooliganwereld, gaat het mis.

Onderzoeker Boin ziet in het gedrag dat dan volgt een ‘bepaalde organisatiegraad’. “De aanhangers hebben dan ergens maskers opgezet, verzamelen zich en komen de trap af. Dat zijn tekenen die je als veiligheidsorganisatie snel moet vertalen in: wat gaan we doen?” 

Achter hem wordt dan nog een Engelsman aangevallen door een AZ-supporter, ‘in zijn ribben geraakt, gevallen op de trap’. “De man was helemaal ontdaan, want zijn belager stond in de Kees Kist-lounge gewoon een biertje te drinken.”

En dan stuift de groep hooligans ‘als mieren’ vanuit de stavakken van de kleine trap via de gracht richting het hek dat tussen de twee vakken staat. 

Wie ook goed zicht heeft op de relschoppers is de Alkmaarse burgemeester Anja Schouten. Ze schat de groep op zo’n 150 mensen. Het escaleerde volgens haar ‘in een paar minuten’. “Het ging allemaal veel sneller dan ik en anderen hebben beleefd.”

Boin: “Het ging vrij snel, maar het was niet alsof het een soort aardbeving was. Stewards gingen als de zee van Mozes opzij. Logisch ook. Dat zijn soms jongens en meisjes, vrijwilligers.” Hij ziet dan wel al politie in het stadion, maar het duurt ‘vrij lang’ voordat de mobiele eenheid er is en ingrijpt.

Daarover zegt de burgemeester dat die dan al klaarstaan om de uitstroom van de stadionbezoekers te begeleiden. De veiligheidsexpert: “De ME moest zich ook nog van achter in de hooligans vechten. Dat schiet niet op.”

Er zijn aannames gedaan door de veiligheidsorganisatie van AZ, denkt Boin. “Dat stewards ingrijpen, dat het hek het wel houdt.” Het zijn ‘kleine weeffouten, die op zichzelf niet heel erg zijn’. “Maar als je die optelt, heb je een probleem.

De directeur van AZ Robert Eenhoorn zegt achteraf in een interview met de NOS dat hij ’tussen de relschoppers sprong’. “Dat lijkt me niet zijn taak. Als er al een plan was, werkte het in ieder geval niet”, aldus Boin. 

De hoogleraar crisismanagement benadrukt het belang van een goede informatiepositie voor aanvang van zo’n wedstrijd als AZ tegen West Ham United. “Ik zag van tevoren op open bronnen zoals Twitter dat er werd gesproken over vergelding voor wat er in Londen was gebeurd.”

De aanloop

Het is een week eerder al grimmig tussen de fans van de clubs. Bij de wedstrijd in het stadion in Londen worden een paar honderd AZ-supporters geëvacueerd om dreigende uitingen vanuit supporters van West Ham United.

“We zaten er ook te midden van allemaal Engelsen. De stewards hebben ons snel meegenomen, onvoorstelbaar”, zegt AZ-supporter Klaas daarover. In Alkmaar gaan daarna geruchten dat rivaliserende supportersgroepen bij de return naar de stad komen om rottigheid uit te halen.

Op de dag van de return is er veel politie paraat, maar niet op de goede plek. Bij het café waar de harde kern van AZ zit breken hooligangevechten uit. Geen arrestaties. Burgemeester Schouten zegt later die dag door de politie te zijn geïnformeerd dat de betrokken personen van buiten de stad daarna ‘niet meer in Alkmaar zijn gezien’. 

Tekst gaat door onder de video.

De rest van die Hemelvaartdag zijn er geen confrontaties, maar wel gelijke misdragingen zoals eerder in de metro in Amsterdam. Als een groep fanatieke AZ-supporters voor de wedstrijd in een stoet richting het stadion loopt om de spelersbus te onthalen, worden er ‘volop antisemitische leuzen’ gezongen.

“De geluiden over de spreekkoren kennen wij ook”, zegt de burgemeester daarover. “Deze worden onderdeel van het onderzoek naar het verloop van die dag.”

Nadat de bus met AZ-voetballers onder gejuich van honderden aanhangers in rode rook arriveert bij het stadion, wordt vlak voor het publiek vlak voor het startsignaal nog opgezweept met een video over ‘het trauma van AZ in 2005’, de verloren Europese halve finale in eigen huis.

De recente geschiedenis

Even terug in de tijd: lang zijn supporters van AZ verenigd in Victoria Alkmaar. Als die club het stokje overdraagt, lijken er scheuren te ontstaan in de relatie tussen een deel van de fanatieke groep fans en club. En die leiden tot consequenties.

In 2009, drie jaar na de opening van het nieuwe stadion en vlak na het landskampioenschap van AZ, wordt Victoria Alkmaar opgericht ‘om de relatie tussen de club en de supporters te verbeteren’. En met succes.

Er komen staanplaatsen en een contactpersoon voor supporters (Supporters Liaison Officer, SLO). “We hebben onze grootste doelen bereikt”, vertelt voorzitter Matthijs Keuning in september 2021 tegen NH als Ben-Side Loyals het overneemt. 

In de maanden daarna zijn er meerdere incidenten met hooligans van AZ: een vuurwerkbom, de stadionbestorming door ruim honderd man bij de besloten wedstrijd AZ tegen NEC, een matpartij bij Feyenoord uit en vernielingen in het stadion van PEC Zwolle. In mei 2022 stelt AZ een alcoholverbod in voor bij uitwedstrijden.

Vanwege de ‘ontsierende’ gebeurtenissen en het vertrek van trouwe stewards is er daarom in juli 2022 een supportersoverleg met afgevaardigden van Benside Loyals, Supportersvereniging AZ, algemeen directeur Robert Eenhoorn, de SLO en veiligheidscoördinator Marcel van der Holst.

Voordat die laatste in 2020 in dienst treedt bij AZ was hij jarenlang stadionmanager bij ADO Den Haag. Van der Holst is de opvolger van Rob Koning, die twintig jaar leiding gaf aan het veiligheidsteam. Iemand ‘met een harde hand voor hooligans, maar heel zichtbaar in het stadion en betrokken bij de vrijwilligers’. 

Bij het overleg aan het einde van het seizoen geven Eenhoorn en de ‘nieuwe’ Van der Holst aan dat ze ‘het met name belangrijk vinden dat de stewards bij AZ zich (weer) veilig voelen. AZ moet het nu meer mensen met een beveiligingsachtergrond inhuren die weinig tot geen affiniteit met de club hebben’.

Intussen begint de ‘oudere garde’ van de Benside zich steeds meer te ergeren aan misdragingen van nieuwere jongens. 

“Ik heb in dertig jaar bij deze mooie club al heel wat meegemaakt en gezien, maar wat er de laatste tijd allemaal gebeurt, lijkt erger te worden en baart me zorgen. Het wordt grimmig, er is geen respect meer”, luidt een brief van een bezorgde supporter naar Robert Eenhoorn in april van dit jaar.

Met het sportieve succes van het elftal groeit op de socials ook de populariteit van de hooligans, de zogenoemde ultra’s, uit Alkmaar. Ze posten video’s van sfeeracties en verkopen hooligan-items in de webshop. Offline in het stadion resulteert het in te drukke stavakken.

“Ik heb al jaren een seizoenkaart en dus ook een vaste plek. Maar moet regelmatig de strijd aangaan met gasten met een losse kaart die daar willen staan.” Er zijn regelmatig opstootjes tussen AZ-supporters.

Meerdere bronnen melden onafhankelijk van elkaar dat er vaste supporters en ook stewards worden bedreigd. Sommige mensen voelen zich onveilig op ‘hun eigen’ tribune. En ook het openlijk drugsgebruik loopt uit de klauwen.

“Eerst hoorden we af en toe wat gesnuif achter een wc-deur bij het supportershome. Maar tegenwoordig staan ze gewoon voor de neus van mijn jongen coke in hun neus te stoppen.” Een ander zegt: “Niet alleen AZ pakt punten, zover is duidelijk. Al zingend houden ze de rest van ‘hun’ stadion nauwlettend in de gaten, op zoek naar ‘indringers’. Ze kijken soms dwars door me heen.”

Corona zou een reden zijn dat er op deze generatie minder grip lijkt te zijn. Een gefrustreerde fan zegt: “Ze hebben geen voetbalopvoeding gehad. Ik ben in De Hout (het oude stadion van AZ, red) van de jonkies steeds een vak verder opgeschoven. Ze verpesten  wat anderen hebben opgebouwd. Het is fuck up na fuck up.”

De politie erkent het coronaprobleem met nieuwe, jongere, generatie AZ-supporters: “Deze groep zorgt voor relatief meer incidenten dan andere generaties. Dit vraagt nieuwe aandacht van zowel politie als AZ om ze te leren kennen, een band mee op te bouwen en afspraken mee te maken.”

Maar ingevoerde bronnen zeggen dat het zeker niet alleen ‘de piepjonge gasten’ die zich misdragen. “Er zitten ook oudere gasten bij.” Die lezing lijkt bevestigd door de leeftijd van het gros van de inmiddels opgepakte verdachten voor de rellen. ‘Eind twintig en in de dertig jaar’.

Vertegenwoordigers van de fanatieke Alkmaarse hooligangroepen en aftakkingen hebben tot nu toe nooit publiekelijk afstand gedaan van gewelddadigheden. Drie maanden terug nog beklagen Crew Alcmaria 2020, Alkmaar Locals, Ben-Side Youth en Ben-Side Loyals zich in een statement op Instagram over ‘de onprofessionele veiligheidsorganisatie van AZ’. 

Ze vinden dat er na opstootjes veel stadionverboden ‘worden aangesmeerd’ terwijl er door ‘slechte organisatie’ rivaliserende supporters in ‘hun’ vak belanden. Onderstaande confrontatie met fans van Dundee noemen ze ‘een klein opstootje’. 

Tekst gaat door onder de video

Ook noemen ze de veroordelingen voor de stadionbestorming het ‘criminaliseren van supporters’. Ze schrijven dat ‘de maat vol is’ en zeggen tegen de organisatie van AZ: “Hoe vinden jullie het zelf gaan, Marcel?’

Een seizoenkaarthouder van AZ die pal naast hun vakken zit zegt: “Zolang ze geweld faciliteren, goedpraten en verheerlijken, hebben zij wat mij betreft geen enkel recht van spreken. Zij cultiveren hooliganisme en sturen filmpjes naar Tsjechische hooligankanalen. Alles voor de likes. Maar ‘het was wel te voorkomen’?”

Het dilemma

De eerdergenoemde veiligheidscoördinator Marcel van der Holst is tijdens de wedstrijd tegen West Ham United afgelopen donderdag al niet meer aan het werk voor AZ. Dit bevestigt hij tegen desgevraagd. De club heeft eerder die week een vacature online gezet voor de functie ‘Manager Veiligheid & Wedstrijdorganisatie’.

Hoe AZ zich precies heeft voorbereid op de wedstrijd moet nog blijken uit onderzoek. Volgens hoogleraar crisismanagement Arjen Boin is dit in ieder geval ‘een keerpunt’ voor het ‘groeiproces’ van de Alkmaarse club.

“Er zitten allemaal spanningsvelden in deze organisatie: commercieel belang, sportieve prestaties, reputatie. Ze zijn al een hele poos bezig om een grotere club te worden. En daar heb je ook weer supporters voor nodig.”

Hij stelt dat als AZ die niet beheerst – de leiding daarover de ‘controle verliest’ – de club wordt gehinderd in diens succes. “De formule werkt dan tegen je. Er volgen straffen van UEFA, er is onrust van fans. Dus dit is een belangrijk signaal: blijkbaar is de veiligheidsorganisatie niet op orde. En daarin moet worden geïnvesteerd.”

Gregory de Boer