‘Republiek’ Wadway bestaat 1000 jaar, maar hoe is het dorp ontstaan?
Het dorp is niet langer dan 300 meter en telt minder dan 100 inwoners. Duizenden jongeren gingen er jarenlang naar ‘Loos’ en anderen genieten nog altijd van de optredens in het Theaterkerkje. Dit weekend is het vooral feest. Want Wadway bestaat 1000 jaar. Reden voor een geschiedenislesje, gegeven door Ben Wester.
Oorspronkelijk was het jaar 2020 bekroond tot jubilieumjaar van het West-Friese gehucht. Maar corona gooide tot twee keer toe roet in het eten. Nu gaat het er alsnog van komen: dit weekend staat het dorp in het teken van het 1000-jarig bestaan van Wadway. En dat moet groots gevierd worden, vindt Ben Wester. Samen met Patrick van der Linde, Koos Blauw, Sam Broers en John Groen vormt hij het feestcomité.
Zelf woont Wester er pas sinds 1995, zijn vrouw is er geboren. “Ze woont nog steeds in haar geboortehuis.” Maar hoe is het dorp – dat nog niet eens 100 inwoners telt – ontstaan, gezien de rijke historie?
Drassig veenmoeras
West-Friesland bestond uit een drassig veenmoeras, van zo’n één meter dik. Volgens Wester begint de ‘jaartelling’ met de allereerste pionier die zijn schop in het natte veen zette om er vruchtbare grond van te maken. “Wanneer Wadway echt begon, weten we natuurlijk niet. De eerste historische vermelding dateert van de Middeleeuwen”, weet Wester.
Die is teruggevonden in de abdij van Egmond. Uit deze documenten – die dateren uit 1080 – blijkt dat er toen al een kleine gemeenschap was, met een houten kerk of kapel. “Als we toen al werden vermeld, dan bestaat Wadway al een tijdje. En die ontginning verliep van oost naar west. En omdat Wognum dateert van de tiende en Spanbroek van de twaalfde eeuw, moet Wadway ergens in de elfde eeuw zijn ontstaan”, rekent Wester uit. “Het moet er precies tussenin zitten.”
Wanneer gevraagd wordt naar wat Wadway zo bijzonder maakt, hoeft Wester niet lang na te denken. Want Wadway heeft in de loop der jaren een reputatie van zelfstandigheid opgebouwd. “Rond 1798 riep Lodewijk Napoleon de Bataafse Republiek uit. Dorpen en steden stonden toen voor de keuze om zich daar bij aan te sluiten. Maar Wadway deed daar niet aan mee, vandaar die bijnaam ‘de Republiek’.”
Ook is Wadway inmiddels een ‘kunstenaarsdorp’ geworden, stelt Wester. Zo staat hier de monumentale Theaterkerk. “Daar hebben grootheden als Youp van ’t Hek en Neerlands Hoop opgetreden. Hier begon hun carrière.”
300 meter
Terwijl omliggende dorpen uit hun voegen barsten, is Wadway altijd hetzelfde gebleven. “Dat is vrij uniek. De straat is maar 300 meter lang, dan ben je er alweer doorheen. Als je het bordje ziet, moet je altijd even remmen. Zo klein is het.”
Vroeger kende het dorp nog een bakker, smid of schoenmaker. Maar die verdwenen langzamerhand. Ook café De Vriendschap moest eraan geloven. Maar ondanks dat ‘Loos’ in 2019 haar deuren moest sluiten, bleef de gemeenschap springlevend. “‘We gaan naar Loos’, was een ingeburgerde uitdrukking die de jeugd uit een groot deel van West-Friesland vaak gebruikte. Elke zaterdag werd het café druk bezocht, vooral buiten het kermisseizoen.”
En dat is niet het enige. In oktober 2020 werd het pittoresk dorpje, gelegen tussen Wognum en Spanbroek, nog benoemd tot ‘geografisch middelpunt’ van West-Friesland. Een oude grenspaal, ontdekt in een tuin nabij Wognum, kenmerkte dit. “Nog meer reden om een feestje te geven”, zegt Wester met een knipoog. “Die paal stond al jaren in de achtertuin van mevrouw Blauw aan de Kerkweg in Wognum. Nu staat-ie eindelijk bij ons.”
