Portret van een fotograaf van het theater van de straten

Bron

LONDEN — Je moet kijken en kijken, en nog eens kijken. Het kunstwerk van Helen Levitt lijkt voort te komen uit zo'n imperatief. Levitt, een pionier op het gebied van straatfotografie, werkte haar hele leven op dezelfde paar locaties: de drukste en armste buurten van New York. Ze waagde zich in die straten, op zoek naar het theater van het dagelijks leven, van de jaren '30 tot de jaren '90.

In the Street, een overzichtstentoonstelling in de Photographers' Gallery, brengt sleutelwerken samen uit de bijna zeven decennia van de praktijk van de fotograaf. Zoals velen ben ik altijd gefascineerd geweest door Levitts foto's uit de jaren dertig en veertig van kinderen die op straat spelen, haar bekendste werken. Het lijkt passend dat de kunstenaar, een voormalig tekenleraar, de krijttekeningen van kinderen zou fotograferen die op muren en trottoirs waren achtergelaten. A Way of Seeing, haar meest gevierde fotoboek, opent met zulke merkwaardige tekeningen.

Helen Levitt, “New York” (1940) (© Film Documents LLC. Met dank aan Galerie Thomas Zander, Keulen)

Het Spaanse Harlem en de Bronx waren voor Levitt zoals de vlooienmarkten van Parijs waren voor de surrealisten: een onuitputtelijke bron van verwondering. Hoewel de invloed van het surrealisme op Levitt nog steeds op een gedetailleerde studie wacht, is het bewijs van dit verband overvloedig in haar werk. Kijk naar een van haar foto's en je zult vrijwel zeker hints vinden van het griezelige of groteske. Mensen worden vaak gevangen in ongemakkelijke poses en raadselachtige gebaren, voorovergebogen in vreemde posities zodat ze dubbelgevouwen of amorf lijken. Straten en gevels lijken omgetoverd tot podia en decors, en alledaagse activiteiten worden ontkend. Kinderen worden geportretteerd in al hun kwetsbaarheid en wreedheid, terwijl ze een constant spel spelen op de drempel tussen het bekende en het onbekende.

Tot de favoriete onderwerpen van Levitt behoorden kinderen die verkleed waren voor Halloween. Met hun gezichtjes bedekt met goedkope papieren maskers bewonen ze een eigen wereld, onopgemerkt door volwassenen, alsof ze spoken waren.

"De straten van de arme wijken van grote steden zijn vooral een theater en een slagveld." De openingswoorden van In the Street (1948), de experimentele 16 minuten durende documentaire die Levitt samen met Janice Loeb en James Agee filmde op de straten waar ze fotografeerde, zouden haar hele oeuvre kunnen samenvatten.

Helen Levitt, New York (1938) (© Film Documents LLC. Met dank aan Galerie Thomas Zander, Keulen) Helen Levitt, “New York” (1940) (© Film Documents LLC. Met dank aan Galerie Thomas Zander, Keulen)

De film is terecht in de tentoonstelling opgenomen om het belang van de kunstenaar als filmmaker te onderstrepen. Maar hoewel ik de relevantie ervan begrijp – het loopt bijna tien jaar vooruit op cinéma vérité – heb ik een hekel aan de manier waarop het een deel van het mysterie achter Levitts foto's doodt. Door haar onderwerpen te zien bewegen en acteren, tot leven gebracht door de filmcamera, worden die personages terug in het rijk van het alledaagse geplaatst. Tussen Levitts statische en bewegende beelden zit hetzelfde wezenlijke verschil als tussen herinneringen ophalen aan en ervaren van een huidige gebeurtenis. Herinneringen zijn altijd veel leuker, omdat we de feiten kunnen bewerken.

Bewegend beeld was van het grootste belang voor Levitt, zozeer zelfs dat ze zich van 1948 tot het einde van de jaren vijftig uitsluitend op het filmmaken richtte. Ze keerde terug naar fotografie om kleur te omarmen, in een tijd waarin zwart-wit als hoge kunst werd beschouwd en op kleur werd neergekeken, omdat het te dicht bij reclame- en modefotografie stond.

Ik ben het niet eens met de beoordeling van sommige kunsthistorici dat Levitts kleurenfoto's minder overtuigend zijn dan haar zwart-witfoto's. Dus ik was blij dat een hele verdieping van de tentoonstelling gewijd was aan dit minder bekende oeuvre.

Helen Levitt, New York (1973) (© Film Documents LLC. Met dank aan Galerie Thomas Zander, Keulen)

Tussen de jaren '40 en de late jaren '50 waren er dingen veranderd. De nieuwe variabelen van kleurenfotografie vroegen om een nieuwe manier om Levitts onderwerpen te benaderen. En door de komst van televisie en airconditioning waren de straatspellen voor kinderen verdwenen. Toch was Levitts oog voor eigenaardigheden hetzelfde gebleven. Kleur komt tussenbeide om haar voorliefde voor singulariteit te versterken.

Dit blijkt uit "New York City (Phone Booth)" (1980), een foto van twee kinderen die samengeperst worden in een telefooncel die wordt gedomineerd door een corpulente vrouw, of in "New York" (1980), van een klein meisje wiens lichaam lijkt onmogelijk verwrongen terwijl ze hurkt tussen de stoeprand en de achterkant van een groene auto.

Straten zijn inderdaad een theater en een slagveld. Je hoeft alleen maar te kijken en te kijken, en nog eens te kijken.

Helen Levitt: In The Streets loopt tot en met 13 februari in de Photographers' Gallery (16-18 Ramillies Street, Londen, Engeland). De tentoonstelling is samengesteld door Walter Moser in samenwerking met de Photographers' Gallery Senior Curator Anna Dannemann.

Gregory